जितनासोचताहूँउतनाहीकन्विसहोताजाताहूँकिइतिहासकीबेड़ियाँहमारेआगेबढ़नेमेंसबसेबड़ीबाधाहैं।झूठहैकिइतिहासहमेंआगेकीरोशनीदिखाताहै।मुझेतोअपनेयहाँएकभीप्रमाणनहींमिलताजबकिसीव्यक्तियाजातिनेइतिहाससेकुछसीखाहो।हमउन्हींगलतियोंकोबार-बारदुहरातेहैंऔरअपनेसमाधानअपनीपरिस्थितियोंकेदबावमेंहीतलाशकरतेहैं।विज्ञानकेनिरंतरविकासकाकारणशायदयहीहैकिवहाँहरपुरानाअस्वीकृतहोतारहताहै, इतिहासमेंहरपुरानाविरासतबनकरभविष्यकीछातीसेचिपकारहताहै।विज्ञानकाइतिहासआगेकेलिएसबकहोताहैताकिआनेवालेवैज्ञानिकपीछेजोहोचुकाहैउससेआगेकामकरसकें।उसकीगतिएकरेखकीयहै।इतिहासलगभगचक्राकारघूमताहै।बार-बारउन्हींस्थितियोंकोदुहराताहै।दुमपकड़नेकेलिएघूमतेकुत्तेकीतरह।आजअगरहमेंभविष्यकीयात्राकरनीहैतोउतनेहीसामानकेसाथकरनीहोगीजोनितांतज़रूरीहैऔरकमसेकमहै।इतिहास, संस्कृतिभीउतनेहीहमारेसाथजाएँगेजितनेअनिवार्यहैं।दूसरेशब्दोंमेंहमारीज़रूरतकाइतिहास, स्मृति, संस्कारऔरदृष्टिबनकरख़ुद-ब-ख़ुदहमारेसाथहोगा।उसकेलिएअलगसेपोथेलादनेकीज़रूरतनहींहोगी।फिरकोईएकसर्वमान्यइतिहासहमारेपासहैकहाँ ? हरसत्ताअपनेइतिहासअपनेढंगसेलिखातीहै. अपनेकोजायजसिद्धकरनेकेलिएघटितमेंतोड़-मरोड़करतीहैऔरहरअसुविधाजनकयाअस्वीकार्यकोदबाने, समाप्तकरनेकीकोशिशकरतीहै।हमकभीइतिहासनहींलिखते, सिर्फ़वर्तमानलिखतेहैं।उसीकेलिएइतिहासकोतोड़ते-मरोड़ते, छाँटतेयाछोड़तेहैं।तटस्थऔरसंपूर्णइतिहासजैसीकोईचीज़नहींहोती, सिर्फ़उसकाउपयोगहोताहै।विद्वानऔरअध्येतादुनियाभरकेशोधों, प्रमाणों, स्रोतों-साधनोंकोआधारबनाकरचाहेजितनेप्रामाणिकदस्तावेज़तैयारकरें, हमवहीपढ़ेंगेजोहमारीअपनीयाहमारेआजकीज़रूरतहै। Read more
0 फ़ॉलोअर्स
3 किताबें